Mercurius is deze maand niet zichtbaar. Venus domineert de oostelijke ochtendhemel. Mars is deze maand niet zichtbaar. Jupiter is momenteel zeer helder, deze gasreus is heel de nacht zichtbaar. Saturnus staat in het begin van de maand rond 20h in het zuiden en gaat pas om 01h onder. Tegen het einde van de maand gaat de geringde planeet al om 23.30h onder.
De maan en planeten als wegwijzer
Vrijdag 3 november: vroegste zonneculminatie
Zonneculminatie is het moment dat de zon haar hoogste punt aan de hemel bereikt en pal in het zuiden staat. Rekening houdende met de verdeling in tijdzones zouden we verwachten dat dit in Antwerpen gebeurt om 12.42h. Door de combinatie van de schuine stand van de aardas en de niet-perfecte cirkelvormige baan van de aarde rond de zon kan dit tijdstipt verschuiven. Op vrijdag 3/11 gaat de zon om 12.26h door het zuiden, dit is de vroegste zonneculminatie van het jaar. De afwijking tussen de middelbare (=gemiddelde) en de werkelijke zonnetijd is nu maximaal: de zon loopt 16 minuten voor. De wetenschappelijke term voor dit verschil is tijdvereffening.
Vrijdag 3 november om 7h komt Jupiter in oppositie met de zon, dit betekent dat de zon, de aarde en Jupiter dan op één lijn staan. Jupiter en de zon bevinden zich tegenover elkaar aan de hemel. Dus als de zon zich maximaal onder de horizon bevindt, is Jupiter in het zuiden terug te vinden. De heldere planeet is nu de hele nacht zichtbaar. Bekijk deze gasreus eens met een verrekijker op een stevige steun. Je zult merken dat je 4 maantjes kunt zien als fijne stipjes links of rechts van de planeet, zowat op één lijn. Ze werden in 1609 ontdekt door Galilei.
Vrijdag 3 november rond 22h zien we de pas opgekomen maan laag boven de noordoostelijke horizon mooi in lijn met de sterren Castor en Pollux van de Tweelingen (Gemini).
Donderdag 9 november rond 6h zien we Venus ten zuiden van de smalle maansikkel. Wat verder naar het oosten (links) vinden we de ster Porrima (van het sterrenbeeld Maagd).
Ook op vrijdag 10 november rond 6h staat de heldere Venus nog dicht bij de maansikkel in het zuidoosten.
Op zaterdag 11 november staat de nu zeer smalle maansikkel linksboven de ster Spica (helderste ster van de Maagd ), laag boven de zuidoostelijke horizon.
In de nacht van vrijdag 17/11 op zaterdag 18/11 bereikt de meteorenzwerm van de Leoniden zijn maximum. Men verwacht echter niet veel activiteit, een sterrenregen zoals enige jaren geleden zit er echt niet in. De radiant in het sterrenbeeld Leeuw komt pas op na 23h, voordien waarnemen heeft weinig zin. Deze zwerm wordt veroorzaakt door stof en gruis, achtergelaten door de komeet 55P/Tempel–Tuttle (omlooptijd rond de zon: 33 jaar).
Maandag 20 november rond 17.30h staat Saturnus 3 graden (zesmaal de schijnbare maandiameter) boven de maan in het zuidzuidoosten. Als we een paar uur later kijken (rond 22.30h) dan zien we dat de planeet rechts van de maan staat.
Vrijdagavond 24 november rond 18h vinden we in het oosten de maan en Jupiter op 10 graden van elkaar. In de loop van de nacht vermindert deze afstand tot 4 graden als ze rond 5.45h ondergaan. Ook de volgende avond (zaterdag 25/11) staan ze mooi bij elkaar.
Donderdagochtend 30 november rond 6h zien we in het zuidoosten de heldere Venus bij de ster Spica van de Maagd.
Enkele sterrenbeelden in de kijker
Pegasus, het gevleugelde paard
Halfweg de maand november rond 20h staat het herfstvierkant mooi horizontaal, pal in het zuiden. De vier sterren schijnen ongeveer even helder te zijn, wat de indruk verhoogt dat ze ook op dezelfde afstand van ons vandaan staan. Niets is minder waar: van rechtsboven te beginnen, in wijzerzin, staan ze resp. op 200, 140, 334 en 97 lichtjaar van ons vandaan. Vanaf ons standpunt hier op aarde lijken de sterren van een constellatie bij elkaar te horen, maar dat is maar schijn. In werkelijkheid staan ze op soms gigantische afstanden van elkaar. De ster die de linkerbovenhoek vormt, hoort bij het sterrenbeeld Andromeda.
De zuidervis
Verlengen we de rechterzijde van het herfstvierkant naar beneden, dan vinden we een heldere ster vlak boven de zuidelijke horizon: Formalhaut. Dit is de helderste ster van het sterrenbeeld Piscis Austrinus, de zuidervis. Het stelt een vis voor die op zijn rug ligt en van het water drinkt dat uit de kruiken van Aquarius stroomt. Formalhaut is een blauwwitte ster op een afstand van 25 lichtjaar. Ze wordt door de Arabieren Fum al Hut genoemd: bek van de vis. Rechtsboven de ster zien we Saturnus.
Kijk omhoog komt tot stand in samenwerking met Volkssterrenwacht Urania in Hove. Meer informatie vind je op urania.be.
