De citadel of het Zuidkasteel in de kelder van Konhef
Het was in opdracht van Filips II en de Spaanse hertog van Alva dat de citadel van Antwerpen, ook het Zuidkasteel genoemd, werd gebouwd tussen 1567 en 1572. De citadel diende om de stad te beschermen tegen aanvallen van buitenaf, maar meer nog eigenlijk om de Antwerpenaren onder controle te houden. In de 16de eeuw waren er nogal wat stedelingen met protestantse sympathieën en dat was niet naar de zin van de zeer katholieke Spaanse Filips II. Bij de inwoners van de stad stond de citadel dan ook bekend onder de naam 'dwangburcht'. Het vijfhoekige gebouw met op elke hoek een bastion was omgeven door een gracht en bevond zich op de plaats die men nu 'het Zuid' noemt.
Vele straatnamen herinneren ons aan de tijd dat dit bolwerk een belangrijke rol speelde. Denk maar aan de Belegstraat, de Bestormingsstraat, de Kasteelstraat, …
Bij bouwwerken op het Zuid komen regelmatig restanten aan het licht en zo ontdekte men bij renovatiewerken in de kelder van de gebouwen van Konhef* een deel van de buitenmuur van het Zuidkasteel.
Een artikel in de krant
De informatie hierover las ik in de krant en uiteraard trok dat mijn belangstelling. Temeer omdat erbij stond dat je deze kelder kon bezoeken met een groep en dit de enige plaats is waar je nog een stuk van die muur kunt zien. Ik vond het vooral zeer bewonderenswaardig dat de zaakvoerder van Konhef, Vincent Deckers, besloten had om die muur te behouden en te laten restaureren. Duidelijk iemand met een hart voor erfgoed en geschiedenis! Verder vermeldde het artikel nog dat een student van de universiteit van Antwerpen, Joeri Aerts, er stage had gelopen en wandplaten had gemaakt, die heel overzichtelijk de geschiedenis van de citadel vertellen.
Voor mij was het duidelijk: dit moest ik gaan bekijken! Fantastisch toch om zo vlakbij een overblijfsel van zo een machtig bouwwerk te kunnen gaan bewonderen.
Met een groep naar de citadel
Een groep had ik vlug bij elkaar, want de leden van een vereniging waarvan ik lid ben, bleken allemaal heel geïnteresseerd. Dus begaven we ons, na een afspraak te hebben gemaakt met Vincent, ernaartoe. Op aanraden van Vincent hadden we er ook voor gekozen om het bezoek met een gids te doen.
Ik moet eerlijk bekennen dat ik een beetje bezorgd was, want je neemt een groep mensen mee naar een tentoonstelling, die je zelf nog niet gezien hebt en waarvan je dus niet weet wat je ervan kunt verwachten. Ik was wel al eens naar de Gijzelaarsstraat geweest om te zien waar we naar binnen moesten en hoe je er het beste kon geraken met het openbaar vervoer of waar je de auto zou kunnen parkeren. Ook een gelegenheid waar we nadien bij pot en pint wat zouden kunnen napraten, was bezocht en goedgekeurd.
De tentoonstelling
De tentoonstelling zelf … bleek een voltreffer!
De zeer hartelijke begroeting van Vincent buiten voor de deur van Konhef, nam al een deel van mijn ongerustheid weg. Hij loodste ons direct binnen in een gezellig zaaltje, waar we konden plaatsnemen voor een groot scherm. Hij vertelde heel enthousiast over de ontdekking van de muur en zijn vastberadenheid om die te laten restaureren en om de mogelijkheid te geven aan belangstellenden om die te bezoeken.
Voor de geschiedenis van de citadel was de student geschiedenis aanwezig. Hij gaf een heel boeiend verslag met beelden over de belangrijke functie gedurende 300 jaar van de citadel in Antwerpen op het Zuid.
Na de uiteenzetting kon je de tentoonstelling vrij bezoeken, ieder in eigen tempo. Alles wat er verteld was, kon nog eens nagelezen worden op de door de student gemaakte wandplaten en er was een schat aan documentatie.
De muur zelf was natuurlijk het klapstuk. Het doet wat met een mens om zo dicht bij een stuk geschiedenis te staan en even een stap in het verleden van Antwerpen te zetten.
Elke Antwerpenaar moet daar een kijkje gaan nemen
Achteraf bekeken vond ik het raar dat het Noordkasteel me al van bij het begin van mijn jeugd bekend was geweest, maar dat ik eigenlijk zo goed als niets van het Zuidkasteel had gehoord. Er bestaat nochtans veel informatie over, want dat bewijzen de vele afbeeldingen en plattegronden, die te bezichtigen zijn. Wellicht valt dat te verklaren door het feit dat het gebouw voor de sinjoren eerder een wrange nasmaak had gekregen als 'dwangburcht'. De herinneringen eraan werden waarschijnlijk liever vergeten.
Gelukkig is het Zuidkasteel door Vincent nu weer uit de vergeetput gehaald en kan elke Antwerpenaar er kennis mee maken.
*een bedrijf dat liften en hefwerktuigen controleert
Tekst en foto’s: A. Poelmans
