Vorig jaar stond ik in het Museum Mayer van den Bergh een schilderij van Pieter Bruegel II te bewonderen. Hij had het gekopieerd van zijn vader Pieter Bruegel I, ook wel Pieter Bruegel de Oude genoemd. Deze laatste schilderde 'Volkstelling te Bethlehem' in 1566. Het origineel hangt in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel. Het is een prachtig werk waarop heel veel te zien is. Je komt ogen te kort! Vooraan zie je een hoogzwangere Maria op een ezel en Jozef, die hen begeleidt. Ze zijn op weg naar de herberg waar ze zich moeten laten registreren. Daar is het heel druk. Meer in het midden en op de achtergrond zie je spelende kinderen en volwassenen die aan het werken zijn.
Een winterlandschap in Bethlehem met Jozef en Maria op weg naar de volkstelling, dat was voor mij wat er op het schilderij te zien was.
Maar op een zondag werd dit beeld doorprikt. Mijn echtgenoot en ik maakten een wandeling in Wijnegem en kwamen tijdens die tocht door het park. Op een gegeven ogenblik ontwaarde ik een mooi gebouw, een mooie toren eigenlijk. Daar moest ik meer over weten! Mijn enthousiaste reactie werd blijkbaar opgemerkt door een wandelaar, die ons juist passeerde.
Hij kwam wat dichterbij en vertelde dat die toren – een duiventoren – had behoord bij een kasteel, waarvan Jan Vleminck de eigenaar was geweest. ‘En’, voegde hij er nog vlug aan toe: 'Je kunt dat terugvinden op een schilderij van Pieter Bruegel.'
De man zette zijn tocht voort en ik begon enthousiast foto's te nemen van het mooie bouwwerk. Toen we verder wandelden, bleef wat die man ons verteld had wel nazinderen en bedacht ik dat die kasteelbewoner een welgesteld man moest geweest zijn, want een duiventoren was indertijd een teken van rijkdom. Ik kon me niet bedwingen en begon direct informatie op mijn smartphone te zoeken over Jan Vleminck, maar er was zoveel te lezen dat ik het maar heb uitgesteld tot na de wandeling. Wat ik wel al meteen ontdekte was dat Jan Vleminck (1526-1568) en Pieter Bruegel de Oude (ca. 1525/1530 -1569) tijdgenoten waren. Het was dus best mogelijk dat zij elkaar gekend hadden. Spannend!
Thuisgekomen begon ik onmiddellijk uit te zoeken wat er waar was van wat de toevallige voorbijganger ons had verteld. En ja hoor, er was wel degelijk een connectie tussen de schilder en Jan Vleminck, want die laatste was een van de mecenassen van Bruegel geweest. Over de duiventoren die op een schilderij zou staan, vond ik niets terug. Maar wat ik wel vond, gaf me een heel andere kijk op het olieverfschilderij dat ik hierboven vernoemde. Leden van de Heemkring Jan Vleminck, o.a. Albert Spruyt en zeker Raymond Correns, hadden zich ooit verdiept in dit schilderij en op eigen houtje bewijs gevonden dat het schilderij over Wijnegem zou gaan. Niemand geloofde hen aanvankelijk, maar later baseerde een kunsthistorica en groot kenner van de Brabantse kunstschilder, Tine Meganck, zich op hun onderzoeken om tot de conclusie te komen dat het schilderij altijd verkeerd werd geïnterpreteerd. Mogelijk zou het schilderij gemaakt zijn in opdracht van Jan Vleminck en zou het zich dus inderdaad in Wijnegem situeren. Er zijn namelijk duidelijke verwijzingen te vinden naar het 16de-eeuwse Wijnegem. En nog straffer: volgens heemkundige Leo Spaepen staat Jan Vleminck zelfs op het schilderij, terwijl hij cijnzen in ontvangst neemt. 'Ha', dacht ik toen ik dit las, 'dat bedoelde de voorbijganger waarschijnlijk!'
Ik vond dit allemaal zo boeiend en me baserend op al wat ik gelezen had, ben ik op het schilderij met een loep op zoek gegaan naar de mogelijke herkenningspunten. En ja, de hoeve, die centraal staat en waarbij de vlag van een zwaan hangt, zou kunnen verwijzen naar ' De Swaen', de horecazaak in het park van Wijnegem. En ja, ik vond een man met een chique bontkraag aan wie de mensen cijnzen (een soort belastingen) betaalden en die mogelijk Jan Vleminck zou kunnen zijn.
Wat een ontdekking! En wat knap van die heemkundigen om zich zo vast te bijten in hun onderzoek!
Ik ben geen kunsthistorica of heemkundige en kan dus niets bijdragen aan het staven van alles wat ik las, maar een wandeling, een duiventoren en een voorbijganger hebben me wel een andere kijk gegeven op het wereldberoemde schilderij van Pieter Bruegel de Oude.
